W tym artykule pochylimy się nad tematem weksli stanowiących instrument zabezpieczający kredyty konsumenckie. Czym jest weksel? W jakich sytuacjach nie powinniśmy godzić się na jego podpisanie? Jakie możliwości ochrony przysługują w przypadku bezprawnych działań kredytodawcy?
Temat ten wydaje się być dosyć skomplikowany i budzący wątpliwości, dlatego też aby w pełni zrozumieć istotę tego problemu, zacznijmy od wyjaśnienia podstawowych pojęć.
Czym jest weksel?
Weksel to nic innego jak papier wartościowy, którego cechą charakterystyczną jest to, że osoba, która posiada do niego prawo może domagać się od dłużnika określonej wynikającej z weksla sumy pieniędzy. Prawo wekslowe wyróżnia 2 rodzaje weksli:
- weksel własny – to taki, w którym poprzez podpis na wekslu osoba zobowiązuje się do zapłaty;
- weksel trasowany – taki, z którego wynika, że do zapłaty zobowiązana jest inna osoba, niż ta, której podpis widnieje na wekslu.
Ze względu na szczególne cechy zobowiązania wekslowego oraz możliwość stosunkowo skutecznego i szybkiego dochodzenia roszczeń z tego tytułu, weksel jest wykorzystywany jako instrument zabezpieczenia przyszłych płatności np. spłaty kredytu.
Przeniesienie własności weksla, a ochrona kredytobiorcy
Jedną z cech charakterystycznych weksla jest prostota przeniesienia praw wynikających z tego papieru wartościowego na inną osobę. Temu celowi służy właśnie indos. Jest to swego rodzaju oświadczenie woli osoby zbywającej o przeniesieniu własności weksla na inna osobę. Dotychczasowy wierzyciel podpisuje się na blankiecie weksla jednocześnie przenosząc go na inną osobę. Z jednej strony prostota i szybkość przenoszenia praw z weksla są korzystne z punktu widzenia wierzyciela, z drugiej jednak strony tak prosta droga do zmiany wierzyciela może być bardzo niekorzystna dla kredytobiorcy. W wyniku takich działań może się okazać, że kredytobiorca w danym momencie nie ma świadomości jaki podmiot jest jego wierzycielem. Z tego też względu ustawodawca postanowił zabezpieczyć konsumentów przed tego typu sytuacjami m.in. za pomocą art. 41 ustawy o kredycie konsumenckim:
Art. 41. Ustawy o kredycie konsumenckim
Weksel lub czek wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki
1.Weksel lub czek konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoznaczną.
2. W razie przyjęcia przez kredytodawcę weksla lub czeku niezawierającego klauzuli „nie na zlecenie” i przeniesienia takiego weksla lub czeku na inną osobę, kredytodawca jest zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody przez zapłatę weksla lub czeku.
3.Przepis ust. 2 stosuje się również, gdy weksel lub czek znalazł się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy.
4.Kredytodawca jest zobowiązany niezwłocznie po spełnieniu przez konsumenta świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki zwrócić weksel konsumentów
W przytoczonym artykule szczególną ochroną został objęty konsument, który wystawił kredytodawcy weksel bądź czek celem zabezpieczenia kredytu.
Przyjęcie papieru wartościowego wiąże się z dużą odpowiedzialnością, szczególnie jeżeli osobą przyjmującą weksel od konsumenta nie jest osoba, która profesjonalnie zajmuje się obrotem papierami wartościowymi. Istotne zagrożenia dla interesów konsumenta wiążą się przede wszystkim z możliwością oderwania wynikającego z weksla zobowiązania powstałego między kredytobiorcą, a kredytodawcą. Z tego względu, typowe dla papierów wartościowych przeniesienie poprzez indos w tym konkretnym przypadku zostało ograniczone przez ustawodawcę.
Klauzula „nie na zlecenie”
Weksel wręczany kredytodawcy powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoważną. Oznacza to zakaz indosowania czyli przeniesienia praw wynikających z weksla na inną osobę. Wierzyciel, któremu wręczono weksel celem zabezpieczenia umowy o kredyt nie może przenieść praw na innego wierzyciela. Tym samym kredytobiorca powinien być pewny co do podmiotu, który jest jego wierzycielem. Jest to z pewnością rozwiązanie korzystne dla kredytobiorców i zapobiega sytuacjom, w których staliby się oni zobowiązani wobec innego, aniżeli udzielający kredytu podmiotu.
Podpisując weksel przy kredycie konsumenckim należy zwrócić szczególną uwagę na obecność tej klauzuli, a tym samym zakaz późniejszego indosowania weksla na inną osobę. Co warte podkreślenia art. 41 Ustawy o prawach konsumenta reguluje określoną powinność, stan rzeczy oczekiwany przez ustawodawcę. Nie jest to przymus, w związku z czym brak klauzuli „nie na zlecenie” bądź innej równoważnej nie czyni weksla nieważnym. To w interesie kredytobiorcy jest to, żeby klauzula się znalazła na wekslu, tak aby zapobiec jego indosowaniu.
Ważne! Brak klauzuli „nie na zlecenie” przy wekslu wystawionym jako zabezpieczenie umowy kredytu nie pozbawia takiego weksla mocy prawnej. Zgodnie z prawem wekslowym, o ile taki dokument będzie posiadał wszystkie obligatoryjne elementy, będzie ważny.
Co więcej, możliwym sposobem przeniesienia praw wynikających z weksla pozostaje nadal „zwykła” cesja. W takim przypadku jednak, na podstawie art. 513 § 1 KC konsument zachowa wszystkie zarzuty przysługujące mu wobec dotychczasowego wierzyciela, inaczej niż w przypadki indosu.
Skutki indosowania weksla przy kredycie konsumenckim
Chociaż brak klauzuli nie czyni weksla z mocy prawa nieważnym, zgodnie z art. 41 Ustawy o kredycie konsumenckim wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla kredytodawcy:
Art. 41 pkt 2 i 3
2. W razie przyjęcia przez kredytodawcę weksla lub czeku niezawierającego klauzuli „nie na zlecenie” i przeniesienia takiego weksla lub czeku na inną osobę, kredytodawca jest zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody przez zapłatę weksla lub czeku.
3.Przepis ust. 2 stosuje się również, gdy weksel lub czek znalazł się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy
W przypadku, gdy kredytodawca bądź pożyczkodawca przyjmie weksel niezawierający klauzuli „nie na zlecenie” i przeniesie go w drodze indosu na inna osobę, poniesie określone konsekwencje. Kredytodawca będzie bowiem zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody. To rozwiązanie dotyczy także sytuacji, w której weksel znalazłby się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy np. w drodze kradzieży.
Takie rozwiązanie pozwala zapobiegać sytuacjom, w których weksel przy kredycie konsumenckim jest przenoszony na inną osobę, a jednocześnie stanowi środek ochrony konsumentów. Kredytodawca odpowiada odszkodowawczo zarówno w przypadku woli przekazania weksla osobie trzeciej, jak i w przypadku gdy brak było takiej woli po jego stronie. Objęcie tych 2 przypadków jednolitym reżimem odszkodowawczym skutkuje tym, że kredytodawca odpowiada za wszelkie, nawet niezależne od jego woli czy winy wypadki, w których weksel znajdzie się w posiadaniu osoby trzeciej.
Jest to pośrednia droga, czyli z jednej strony samo dopuszczenie możliwości wystawiania weksli i czeków przez konsumentów z drugiej strony wprowadzając rozwiązania zapobiegające negatywnym skutkom wynikającym z przeniesienia praw na osobę trzecią.
Odpowiedzialność kredytodawcy została skonstruowana w sposób surowy, w związku z czym decydując się na taką formę zabezpieczenia, musi on mieć świadomość, że wiąże się to z dużym ryzykiem.
Podsumowanie
Omawiane rozwiązania służą zapewnieniu ochrony konsumentom podpisującym weksle przy umowie kredytowej. Należy zwrócić uwagę na obecność klauzuli „nie na zlecenie” bądź innej równoważnej, chociaż nie wpływa ona na moc prawną weksla. W przypadku wszelkich naruszeń związanych z przeniesieniem praw z weksla na inną osobę, kredytodawca będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą, nawet w przypadku gdy zbycie weksla nie nastąpiło z jego winy. Zachęcamy do skorzystania z pomocy naszych Prawników przy analizie tego typu spraw.
